تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره سلجوقیان (رشته تاریخ)2252

تاریخ دوره سلجوقیان یکی از چند دوره سرنوشت ساز و با اهمیت در تاریخ ایران به شمار می رود. مهاجرت بزرگ قبایل ترک از آسیای مرکزی به ایران، افزون بر آن که به تاسیس یکی از قدرتمندترین حکومت های ایران انجامید و مرزهای سیاسی ایران از آن سوی جیحون تا مدیترانه گسترش یافت، پیامدهایی نیز در پی داشت که از آن جمله می توان به تغییر در ترکیب و بافت نژادی برخی مناطق و افزایش کوچ روان در برابر شهرنشینان و روستانشینان اشاره کرد. شاید مهم ترین تحول و دگرگونی را که بر اثر این امر در جامعه ایران پدید آمد، بتوان در حوزه سیاست ایران نشان داد. تشکیل حکومت سلجوقیان در دوره ای از تاریخ جوامع اسلامی روی داد که نظام سیاسی موجود در آن در سراشیب انحطاط فرو رفته بود و حکومت گران توانایی اداره امور و انتظام سیاسی اجتماعی و اقتصادی جوامع تحت امر خود را از دست داده بودند. همراه با حکومت های ایرانی در حوزه های خلافت عباسی نیز روند سلب اختیارات از خلیفه عباسی سبب گردیده بود نقش و کارکرد نهاد خلافت در جامعه اسلامی تضعیف شود و از این رو خود به یک طرف درگیری و منازعه نیروهای سیاسی تبدیل شود. در چنین شرایطی، تشکیل حکومت سلجوقیان باعث گردید قلمروهای پراکنده سیاسی در یک دیگر ادغام شود و در نهایت خلافت عباسی در شکل احیاشده آن در کنار حکومت سلجوقیان باقی بماند. در حوزه سیاست، شکل بندی جدیدی در برداشت ها از امر حکمرانی، قدرت سیاسی و اداره امور اجرایی جامعه به وجود آمد که سبب گردید برداشت سیاسی از مفهوم و ساختار خلافت ـ امارت کنار نهاده شود و سلطنت به عنوان مفهومی بدون رقیب در حوزه سیاسی مسلط گردید. این امر فروپاشی آرام خلافت عباسی را، در سرزمین هایی که تحت قلمروی مستقیم سلجوقیان بودند، در پی داشت. ضرورت اداره سرزمین های پهناور سبب گردید، دیوان سالاران ایرانی با اعمال، اصلاحات و تغییرات گوناگون در نظام اداری و اجرایی پیشینیان خود در راستای استقرار نظام دیوانسالاری که پاسخگوی شرایط جدید باشد، گام بردارند.